Drzewostany sosnowe na ubogich siedliskach zajmują w Nadleśnictwie Szczytno niemal 80% powierzchni, gdyż gleby, które są głównym czynnikiem warunkującym skład i wygląd porastającego lasu, nie są tu najżyźniejsze. Znaczną powierzchnię zajmują również siedliska lasów mieszanych i liściastych, a krajobraz wzbogacają położone w obniżeniach terenu siedliska bagienne zdominowane przez olszę. Ta podstawowa charakterystyka nie oddaje jednak w pełni zróżnicowania przyrodniczego naszych lasów. Można tu bowiem znaleźć 12 spośród 13 wyróżnianych na nizinach siedliskowych typów lasu, wiele ciekawych roślin runa oraz okazy drzew o imponujących wymiarach. Drzewostany Nadleśnictwa charakteryzują się przewagą średnich klas wieku (41-80 lat), dobrą jakość techniczną drewna oraz większymi od średniej krajowej wiekiem, zasobnością i przyrostem masy.
Wśród siedliskowych typów lasu w Nadleśnictwie największą powierzchnią (36%) zajmuje bór świeży, którego biotopem są luźne sandrowe piaski bez wody gruntowej w zasięgu korzeni drzew. W wersji modelowej jest to zwarty drzewostan z domieszką brzozy. W runie dominuje łan borówki czernicy tkwiący w kobiercu mchów. Możliwość życia pomimo ubóstwa pokarmowego, kwaśnego odczynu gleby i okresowych susz tutejsze rośliny zawdzięczają zjawisku mikoryzy – współżycia ich korzeni z grzybnią wielu gatunków grzybów, głównie kapeluszowych. Zdegradowane gleby porolne lub zalesione wydmy są siedliskiem borów suchych. Skrajnie uboga ich forma jest bór suchy chrobotkowy z runem w postaci kobierca porostów – głównie chrobotków oraz mchów. W wersji trochę żyźniejszej w runie dominują mchy – wtedy jest to bór chrobotkowy mszysty. Gdy w runie zacznie dominować borówka czernica, wtedy to już jest bór świeży. Drzewostan boru suchego tworzy rachityczna sosna, w podszycie często występują jałowce, a w runie wrzos.
Skrajnie odmienny od boru suchego jest bór bagienny. W obydwu drzewostan tworzy sosna, w obydwu też warunki egzystencji roślin są ekstremalne. W obydwu przypadkach środowiska jest jałowe i kwaśne. Bory bagienne stanowią klimaksowi (ostateczne) stadium zarastania jezior typu dystroficznego oraz torfowisk wysokich. Typowy bór bagienny to drzewostan sosnowy z wysokim runem kęp krzewinek bagna i łochyni, wśród kobierca mchów torfowców. W trochę żyźniejszym borze mieszanym bagiennym znajdziemy większą domieszką brzóz i pojedyncze olsze.
Ponad połowa lasów Nadleśnictwa to bory i lasy mieszane w odmianach świeżej i wilgotnej. Ze względu na swą różnorodność przyrodniczą i olbrzymi obszar są to najważniejsze typy siedliskowe lasu, tak pod względem gospodarczym, jak i zasobności przyrodniczej ekosystemów. Bór mieszany to na ogół dorodny drzewostan sosnowy, często z dolnym piętrem dębowym, w wersji wilgotnej z domieszką, a czasem z nominacja świerka. W lasach mieszanych również z reguły dominuje sosna, zwykle z domieszką świerka i dębu oraz buka, które wysokością dorównują sosnom. W runie borów mieszanych przeważają gatunki borowe, jak mchy, krzewinki borówek, paprocie i widłaki. W lasach mieszanych obok gatunków borowych spotkamy liczną grupę gatunków charakterystycznych dla grądów oraz roślin o wymaganiach pośrednich. Siedliska lasów liściastych – świeżych i wilgotnych – występujące na żyznych glebach gliniastych, zajmują ok. 6% powierzchni Nadleśnictwa. Są one biotopami grądów i buczyny. Grąd to drzewostan z dominacją dębów oraz domieszką lip, klonów, buków, świerków, modrzewi i innych z charakterystycznym dolnym piętrem grabowym. W buczynie dominuje buk z wymienionymi domieszkami, a dolne piętro jest słabo zaznaczone. Bogate w gatunki runo grądów i buczyn dostosowała się do silnego ocienienia, toteż składa się z roślin aspektu wiosennego kwitnących łanowo przed zwarciem się liści w koronach drzew oraz sporej grupy roślin cieniolubnych.
Powierzchnię ponad 700 ha zajmują siedliska lasów bagiennych, głównie olsów. Szczególnie ważną ich cechą jest mozaikowy udział wśród innych typów lasów, a także bagiennych terenów otwartych. Lasy bagienne występują w bezodpływowych zaklęśnięciach terenu lub towarzyszą ciekom wodnym, ciągnąć się kilometrami wzdłuż zabagnionych dolin. Nad rzekami, które okresowo występują z brzegów zasilając mułem przyległe tereny, rosną lasy łęgowe o bardzo urozmaiconej florze z licznymi pnączami – jak chmiel, kielisznik, psianka – tworzącymi gąszcz podobny do tropikalnej dżungli. Także fauna lasów bagiennych jest bardzo różnorodna. Ze względu na trudno dostępny teren maja tu swoje lęgowe rewiry płochliwe ptaki – jak orlik, bocian czarny, żuraw – chętnie przebywa tu też liczna zwierzyna łowna korzystająca z błotnych kąpieli.
Jak gospodarujemy?
Warunkiem zachowania bioróżnorodności w gospodarce leśnej jest założenie, że las to nie drzewostan, lecz cały ekosystem rządzący się swoimi naturalnymi prawami, a prawa te mają być respektowane i wspierane w trakcie działań gospodarczych. Wzorcem dla lasów wielofunkcyjnych są ekosystemy naturalne. Na siedliskach borowych, a jest ich w Nadleśnictwie aż 74%, zgodność ta jest na ogół zachowana, jako że gatunkiem dominującym jest sosna. Unaturalnianie sośnin, w szczególności tych rosnących na gruntach porolnych, polega głównie na wprowadzaniu podszytów i podsadzeń produkcyjnych, z których z czasem na siedliskach boru mieszanego powstanie drugie piętro liściaste. W trakcie wymiany pokoleń lasu preferuje się odnowienie naturalne oraz pozostawia na zrębach kępy starodrzewu będące nośnikiem bioróżnorodności przenoszonej z drzewostanu starego na młody. Na siedliskach lasów mieszanych i liściastych – w Nadleśnictwie 21%- w drzewostanach zdominowanych przez sosnę wraz z wymianą pokoleń powinna nastąpić także zmiana składu gatunkowego lasu. W tym celu w starzejącym się drzewostanie zakładamy pozbawiane drzewostanu gniazda, na których sadzimy dęby i buki, w młodości najlepiej rosnące w takich właśnie warunkach. Gdy po 5-8 latach na gniazdach wyrosną zwarte stożki młodników, można usunąć drzewostan pozostały, a wolna przestrzeń odnowić mieszaną uprawą. Proces taki nazywamy przebudową drzewostanu.
W grądach i buczynach rosnących na właściwych dla siebie siedlisku w procesie odnowienia preferowana jest rębnia częściowa połączona z odnowieniem naturalnym.
Gatunek
|
Wiek rębności [lat]
|
Dąb
|
140
|
Sosna
|
120
|
Buk
|
110
|
Świerk
|
100
|
Jesion
|
140
|
Modrzew
|
120
|
Brzoza, Olsza, Grab
|
80
|